Khi “Bị AI do mình huấn luyện cướp việc”: Nỗi lo của người lao động trong kỷ nguyên số

Ngày nay, công nghệ AI (trí tuệ nhân tạo) phát triển với tốc độ chóng mặt, đưa đến những thay đổi sâu rộng trong mọi lĩnh vực từ y tế, ngân hàng, đến chăm sóc khách hàng. Trong đó có một thực trạng vừa đau lòng vừa éo le: người lao động “bị AI do mình huấn luyện cướp việc”. Ngay chính những người đào tạo, sửa lỗi, xây dựng hệ thống AI lại trở thành người mất vị trí vì chính công sức họ bỏ ra.

Câu chuyện của bà Kathryn Sullivan, 63 tuổi, giám đốc trung tâm chăm sóc khách hàng tại Commonwealth Bank Australia (CBA), là minh chứng điển hình. Sau 25 năm làm việc tận tâm, bà và 44 đồng nghiệp từng đóng góp vào việc viết kịch bản, sửa lỗi và huấn luyện chatbot có tên Bumblebee. Nhưng cuối cùng, chính chatbot đó – sản phẩm của quá trình họ huấn luyện – lại được dùng để thay thế công việc của họ.

Việc “bị AI do mình huấn luyện cướp việc” là một nghịch lý: người lao động đầu tư thời gian, kỹ năng để xây dựng hệ thống, huấn luyện AI với mong muốn hỗ trợ, nâng cao hiệu suất; nhưng khi AI đủ khả năng thay thế, doanh nghiệp quay sang loại bỏ con người. Điều này đặt ra nhiều câu hỏi về đạo đức, trách nhiệm xã hội và cách thức áp dụng công nghệ sao cho công bằng.

Trong vụ CBA, sau khi công nhân ngừng được mời đào tạo chatbot, ngân hàng đã sa thải bà Sullivan và 44 người khác. Nhưng chỉ sau đó, dưới áp lực của công đoàn ngành Tài chính (Financial Services Union – FSU), CBA phải rút lại quyết định và mời những người lao động trên trở lại làm việc.

Dẫu vậy, bà Sullivan từ chối quay lại, bởi các vị trí khác hiện không thể ứng tuyển do ngân hàng đang đóng băng tuyển dụng. Đây không chỉ là câu chuyện cá nhân, mà là hồi chuông cảnh báo cho cả xã hội về cách mà AI có thể được dùng để “che đậy” hành vi sa thải nhân viên, thay vì hỗ trợ hay thậm chí chia sẻ công việc.

Câu chuyện này tạo dựng một số vấn đề quan trọng cần bàn:

Tác động với người lao động
Khi bị thay thế bởi AI do chính mình huấn luyện, người lao động không chỉ mất việc, mà còn mất cảm giác được tôn trọng công việc, kỹ năng của mình. Nhiều năm cống hiến, đào tạo công nghệ, và sau đó bị loại bỏ – điều này tác động mạnh đến tâm lý, sự tự tin, giá trị bản thân. Ngoài ra, khi công việc bị chuyển ra nước ngoài, hoặc công ty sử dụng AI làm “vỏ bọc” để giảm thiểu chi phí, thiệt thòi lại càng lớn cho người lao động tại chỗ.

Vai trò của công đoàn và chính sách nhà nước
Trong trường hợp CBA, công đoàn đã can thiệp, yêu cầu ngân hàng phải đưa ra dữ liệu chứng minh giảm khối lượng công việc, và sau đó ngân hàng buộc phải rút lại quyết định sa thải. Đây là minh chứng cho sức mạnh của tập thể lao động và vai trò giám sát xã hội. Chính phủ cũng cần nhanh chóng xây dựng khung pháp lý, quy định rõ ràng về quyền lợi người lao động trong bối cảnh AI phát triển. Quy định minh bạch về khi nào AI được dùng, khi nào phải duy trì con người, trách nhiệm đối với những người bị ảnh hưởng.

Trách nhiệm doanh nghiệp
Doanh nghiệp phải có sự đánh giá kỹ lưỡng trước khi áp dụng AI thay thế con người. Không thể chỉ chạy theo lợi nhuận hay giảm chi phí. Các doanh nghiệp cần cân nhắc cả tác động nhân sự, nghĩa vụ hỗ trợ đào tạo lại, định hướng nghề nghiệp mới cho những người lao động bị ảnh hưởng. Trong trường hợp của CBA, người phát ngôn đã lên tiếng xin lỗi, thừa nhận sai lầm khi cho rằng AI có thể thay thế hoàn toàn con người.

Giải pháp hướng tới tương lai
Một trong những hướng đi quan trọng là định hình quy trình hợp lý: AI hỗ trợ chứ không thay thế hoàn toàn con người. Doanh nghiệp nên xây dựng các chương trình đào tạo lại (reskilling, upskilling) để người lao động có thể chuyển đổi công việc, thích ứng với công nghệ mới. Chính phủ có thể khuyến khích các doanh nghiệp có chính sách bảo vệ người lao động, như hỗ trợ tài chính, bảo hiểm việc làm, hoặc tạo điều kiện ứng tuyển sang vị trí mới nếu bị ảnh hưởng.

Ngoài ra, xã hội và truyền thông cần vào cuộc để giám sát, đưa ra tiếng nói phản biện, tạo ra các tiêu chuẩn đạo đức trong phát triển AI. Vấn đề “bị AI do mình huấn luyện cướp việc” cần được nhìn nhận không chỉ là một vụ việc đơn lẻ mà là dấu hiệu của xu hướng rộng trong tương lai.

Kết luận
Sự phát triển của AI là không thể tránh khỏi và mang lại rất nhiều lợi ích. Nhưng nếu không được kiểm soát cẩn thận, nếu người lao động “bị AI do mình huấn luyện cướp việc”, thì cái giá phải trả có thể rất lớn: mất việc, mất thu nhập, mất giá trị lao động. Để đảm bảo tương lai công nghệ phát triển bền vững, công bằng hơn, chúng ta cần sự kết hợp giữa doanh nghiệp có trách nhiệm, chính sách bảo vệ người lao động, và tiếng nói xã hội mạnh mẽ.

=> https://topi.vn/topi-chinh-thuc-tham-gia-nvidia-inception-but-pha-ai-cho-fintech-viet.html